Objawy ogólne TRU

Objawy ogólne występują u 50 – 70 proc. chorych na toczeń rumieniowaty układowy, zazwyczaj na początku choroby lub w okresach zaostrzeń.  Zaliczamy do nich ogólne osłabienie, zmniejszenie masy ciała, stany podgorączkowe lub gorączkę. Pomimo małej swoistości stanowią one ważną oznakę procesu chorobowego. Poza TRU i innymi przewlekłymi chorobami zapalnymi najczęstszą przyczyną objawów ogólnych są procesy nowotworowe i zakażenia. Infekcyjna przyczyna gorączki u chorego z TRU jest mało prawdopodobna. 

 Zmiany na skórze i błonach śluzowych w przebiegu TRU

Występują u większości (ok 80 proc.) chorych na toczeń rumieniowaty układowy jako zmiany ostre, podostre lub przewlekłe. U około 70 proc. chorych występują objawy nadwrażliwości na światło ultrafioletowe (UVB, rzadziej UVA), również w postaci zmian ostrych, podostrych i przewlekłych. Ekspozycja na słońce może indukować objawy narządowe TRU.

Typowym dla zaostrzeń tocznia rumieniowatego układowego objawem skórnym jest wypadanie włosów, a także owrzodzenie błon śluzowych czy zapalenie naczyń.

 Do niespecyficznych zmian skórnych należy zaliczyć objaw Raynauda, które jest zaburzeniem naczynioruchowym, charakteryzującym się nagłym dobrze odgraniczonym zblednięciem, następnie zasinieniem i zaczerwienieniem palców rąk, stóp, rzadko nosa oraz małżowin usznych, któremu towarzyszy zdrętwienie i ból. Koleją zmianą skórną jest rumień dłoni, rumień okołopaznokciowy. Niespecyficzną zmianą skórną jest siność siateczkowata (zaburzenie czynności naczyń krwionośnych, mające postać czerwononiebieskich, sinych lub sinoróżowych plam na skórze, układających się siateczkowato, przy czym wzór ułożenia plam nie zmienia się, a pod wpływem zimna zmiany skórne stają się ciemniejsze i wyraźniejsze).  Do kolejnych zmian skórnych niespecyficznych zaliczamy wysypki wielopostaciowe i pokrzywki. Zdjęcia przedstawiają dłoń i stopę z objawem Raynauda.

Objawy ostre w przebiegu TRU

Objawy ostre często nasilają się po nasłonecznieniu, ustępują bez pozostawiania i blizn. Typowa ostrą zmianą w toczniu rumieniowatym układowym jest rumień twarzy w kształcie motyla, obejmujący policzki i grzbiet nosa. Inne zmiany ostre przyjmują postać rumienia uogólnionego lub zmian pęcherzowych. Poniżej  zdjęcie twarzy ze zmianą  w postaci rumienia w kształcie motyla.

Objawy podostre w przebiegu TRU

Podostry toczeń skórny (SCLE – subacute cutaneous lupus erythematosus) ma postać zmian obrączkowych i łuszczycopochodnych, zlokalizowanych w miejscach eksponowanych na światło słoneczne, najczęściej na tułowiu i dosiebnych częściach kończyn. Należy podkreślić, że zmiany ustępują bez zaniku skóry i bliznowacenia. SCLE towarzyszy łagodnym zaostrzeniom tocznia rumieniowatego układowego z objawami ogólnymi, zajęciem stawów, błon surowiczych

Objawy przewlekłe w przebiegu  TRU

Przewlekłe stany skórne występują pod postacią rumienia krążkowego  (DLE- subacute cutaneous lupus erythematous). Postać ograniczona DLE dotyczy skóry głowy oraz szyi i zazwyczaj stanowi jeden objaw tocznia rumieniowatego układowego. W postaci uogólnionej zmiany występują na całym ciele, mogą towarzyszyć im objawy ogólnoustrojowe oraz typowe zmiany serologiczne. Zmiany skórne mają charakter dobrze odgraniczonych, owalnych rumieni z zaznaczonym rogowaceniem i hiperpegmentacją (poniżej zdjęcie). Ustępują z pozostawieniem blizn, zaników i odbarwień. Znacznie rzadziej stwierdza się inne przewlekłe zmiany skórne postać obrzękową (lupus tumidus) czy zapalenie tkanki tłuszczowej (lupus proffundus, lupus panniculitis).

OBJAWY ZE STRONY NARZĄDU RUCHU 

Zajęcie stawów

Ból i zapalenie stawów są powszechne u chorych na toczeń rumieniowaty układowy.  Zapaleniem objęte są głównie: stawy nadgarstkowe, stawy rąk (śródręczno – paliczkowe i międzypaliczkowe bliższe), stawy kolanowe , stawy stóp. Zapalenie jest symetryczne, przemijające i w większości nie prowadzi do przyrostu błony maziowej ani destrukcji powierzchni stawowej. Występuje jednak wynikająca z zapalenia okołostawowych tkanek miękkich skłonność do deformacji, objawiająca się podwichnięciem w stawach śródręczno-paliczkowych, odchyleniem łokciowym w stawach nadgarstkowych, palcami butonierkowymi lub typu łabędzich szyjek (artropatia Jacouda). U niektórych chorych zapalenie stawów przyjmuje postać destrukcyjną, jak w reumatoidalnym zapaleniu stawów (tzw. rhupus). Zmiany zapalne i pęknięcie ścięgien (rzepki, Achillesa, mięśnia dwugłowego, trójgłowego, prostowników ręki) występują już na początku choroby.

Zajęcie mięśni

Chociaż ból mięśni występuje często, szczególnie w zaostrzeniu tocznia rumieniowatego układowego, do zapalenia mięśni dochodzi tylko w 10 proc. przypadków.

Jałowa martwica kości

Poważnym powikłaniem, szczególnie wieloletniej choroby, jest jałowa martwica kości. Najczęściej dotyczy kości udowej, choć może wystąpić w różnych miejscach (nawet w kilku miejscach jednocześnie). Wykazano jej związek z leczeniem glikokortysteroidami, a także z wcześniejszym zapaleniem stawu.

Objawy ze strony układu oddechowego

Najczęstszym objawem płucnym tocznia rumieniowatego układowego jest zapalenie opłucnej, stwierdzane u 30 – 60 proc.chorych.  Znacznie rzadziej stwierdza się inne postaci zajęcia układu oddechowego: toczniowe zapalenie płuc, nadciśnienie płucne, zespół obkurczonych płuc.

Objawy zajęcia układu krążenia w TRU

Zapalenie osierdzia występuje u 20 – 30 proc. chorych na toczeń rumieniowaty układowy, często przebiega bezobjawowo. W aktywnych postaciach tocznia rumieniowatego układowego może wystąpić zapalenie mięśnia sercowego lub zapalenie wsierdzia, najczęściej o przebiegu bezobjawowym.  Zawał mięśnia sercowego i inne objawy choroby wieńcowej występują u chorych na tocznia rumieniowatego układowego znacznie częściej i w młodszym wieku niż w populacji starszej.

Zapalenie nerek w przebiegu TRU

Toczniowe zapalenie nerek ( TZN) stwierdza się u ponad połowy chorych. Objawia się zazwyczaj w pierwszych dwóch choroby, głównie u ludzi młodych. Poszczególne klasy toczniowego zapalenia nerek (poza różnicami morfologicznymi) różnią się przebiegiem i rokowaniem.

Zajęcie układu nerwowego w przebiegu  TRU

Postać neuropsychiatryczna występuje w 14-75 proc. przypadków. U około 40 proc. chorych objawy pojawiają się przed ustaleniem rozpoznania tocznia rumieniowatego układowego, a u 63 proc. w pierwszym roku rozpoznania. ACR podaje definicję i kryteria 19 stanów chorobowych uznanych za objawy neuropsychiatryczne tocznia – są to zespoły świadczące o zajęciu ośrodkowego (m.in. bóle głowy, drgawki, zaburzenia ruchowe, zaburzenia lękowe, psychozy) lub obwodowego układu nerwowego (m.in. neuropatia nerwów czaszkowych, polineuropatia, miastenia).

Zaburzenia neuropsychiatryczne w TRU mogą mieć charakter pierwotny i wynikać z aktywnego procesu chorobowego.